BỆNH KÝ SINH TRÙNG: NHỮNG ĐIỀU CẦN BIẾT VÀ CÁCH PHÒNG BỆNH

1.     Bệnh ký sinh trùng là gì?

Nhiễm ký sinh trùng là bệnh lý do các loại giun, sán, bọ chét, chí, ve, rận… sống ký sinh ở người thông qua các đường lây nhiễm như lây qua đất, qua da, đường tiêu hóa, từ động vật sang người…

2.     Mức độ phổ biến của bệnh như thế nào?

Bệnh nhiễm ký sinh trùng – Giun sán là 1 bệnh phổ biến trên toàn thế giới không chỉ riêng Việt Nam. Theo thống kê của Viện Sốt Rét - Ký Sinh Trùng -  Côn Trùng Trung Ương thì cứ 10 người Việt Nam thì có khoảng 7,8 người bị nhiễm giun sán.

3.     Các bệnh ký sinh trùng thường gặp?

Các loại giun sán kí sinh ở người chia làm 2 loại chính: Giun sán kí sinh trong ruột gồm có: giun đũa, giun lươn, giun kim… Giun sán ký sinh ngoài ruột (trong máu, dưới da, niêm mạc, tim, gan, phổi, não…): ấu trùng giun đũa chó, mèo, sán lá gan lớn, sán lá gan bé, sán dây lợn, …

4.     Con đường lây truyền của các loài ký sinh trùng?

Ký sinh trùng có thể lây truyền qua nhiều đường khác nhau như: tiêu hóa, bề mặt da, lây qua máu, động vật, côn trùng…Nhiễm ký sinh trùng qua đường tiêu hóa là hay gặp nhất: Ký sinh trùng có thể có mặt trong thực phẩm hoặc nguồn nước, khi chúng ta ăn thực phẩm chưa nấu chín, nước uống chưa nấu sôi. Nhiễm ký sinh trùng khi tiếp xúc bề mặt da: Một số loài ký sinh trùng tấn công vào cơ thể chúng ta thông qua tiếp xúc bề mặt da như bọ chét, chí, rận, ve…

5.     Dấu hiệu khi cơ thể nhiễm ký sinh trùng?

-         Bệnh về da như phát ban đỏ, chàm, mề đay và các dạng dị ứng da khác.

-         Tiêu hóa kém: Vấn đề tiêu hóa kém chính là một trong những dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng đường ruột, chúng có thể gây viêm và tiêu chảy mạn tính. Thậm chí, ký sinh trùng sinh trưởng còn thải chất độc hại gây nên tình trạng táo bón mạn tính, đầy hơi, nôn và cảm giác bỏng rát trong dạ dày.

-         Ngứa hậu môn: Giun kim là loài ký sinh trùng gây ra hiện tượng ngứa hậu môn. Giun kim đẻ trứng ở ngoài cơ thể, thông thường là xung quanh hậu môn, gây ra tình trạng ngứa ngáy, khó chịu.

-         Mệt mỏi: Điều này chủ yếu liên quan đến giun đường ruột làm suy giảm chất dinh dưỡng bằng cách chúng ăn hết các thức ăn bổ dưỡng đi vào cơ thể.

-         Luôn có cảm giác thèm ăn: Khi cơ thể nhiễm ký sinh trùng có thể dẫn tới sự thay đổi đột ngột trong thói quen ăn uống, cụ thể là là cảm giác thèm ăn luôn thường trực. Thực tế, việc bạn ăn nhiều hơn bình thường cùng với việc giảm cân thường là một dấu hiệu khi cơ thể bị nhiễm sán dây hoặc giun tròn. Lý do là khi ký sinh trùng tiêu thụ một lượng thực phẩm của người bị nhiễm bệnh, nên sẽ khiến người bệnh luôn cảm thấy đói. Mặc dù ăn nhiều nhưng cơ thể lại không hấp thu được gì cả.

-         Nghiến răng: Một nghiên cứu sức khỏe được tiến hành ở nước Mỹ năm 2010 đã khẳng định mối tương quan giữa nhiễm ký sinh đường ruột và tật nghiến răng ở trẻ nhỏ trong lúc ngủ.

-         Thiếu máu: Sự lây nhiễm của giun tròn đường ruột hoặc giun đũa có thể dẫn đến thiếu chất sắt trong cơ thể, từ đó gây ra tình trạng thiếu máu.

6.     Xét nghiệm kí sinh trùng là gì?

Xét nghiệm ký sinh trùng gồm nhiều phương pháp khác nhau nhằm phát hiện sự có mặt của các loại ký sinh trùng ký sinh trên cơ thể, từ đó tìm ra cách loại bỏ chúng. Khi thăm khám, tùy theo triệu chứng lâm sàng, diễn biến bệnh, tính chất dịch tễ của địa phương mà người bệnh đang sinh sống, chỉ định phương pháp xét nghiệm tìm ký sinh trùng phù hợp cho từng bệnh nhân.

7.     Các loại xét nghiệm ký sinh trùng

-         Xét nghiệm máu để tìm ký sinh trùng

+ Xét nghiệm miễn dịch học: ký sinh trùng sau khi xâm nhập sẽ kích thích cơ thể sản xuất ra các kháng thể đặc hiệu. Các xét nghiệm miễn dịch học được sử dụng để tìm kháng thể hoặc kháng nguyên của ký sinh trùng sinh ra khi cơ thể bị nhiễm ký sinh trùng.

+ Phết máu ngoại vi làm tiêu bản: khi nghi ngờ người bệnh mắc các loại ký sinh trùng trong máu, có thể chỉ định làm kỹ thuật phết máu lên tiêu bản, tiêu bản sau đó được nhuộm bằng các kỹ thuật thích hợp và soi dưới kính hiển vi tìm ký sinh trùng.

+ Xét nghiệm tế bào máu ngoại vi: có một số ký sinh trùng khi xâm nhập cơ thể sẽ gây các biến đổi đặc trưng trong công thức máu. Như khi nhiễm sán lá gan lớn, bạch cầu ái toan thường tăng hơn 5% tổng số bạch cầu (bình thường bạch cầu ái toan chỉ chiếm 1-3%), có trường hợp có thể tăng đến 80%. Kết quả xét nghiệm tế bào máu ngoại vi là một yếu tố để phối hợp chẩn đoán.

-         Xét nghiệm mẫu da, tóc, móng: Lấy mẫu bệnh phẩm tại vị trí nghi ngờ nhiễm ký sinh trùng như tại da, tóc, móng,... Các mẫu bệnh phẩm được lấy theo các kỹ thuật phù hợp. Mẫu bệnh phẩm sau khi lấy có thể nhỏ 1-2 giọt hóa chất và soi tươi dưới kính hiển vi hoặc xử lý bằng KOH, nhuộm để soi tìm ký sinh trùng,...

          -         Trong trường hợp các phương pháp xét nghiệm thông thường không phát hiện ra mầm bệnh hoặc kết quả xét nghiệm còn nghi ngờ, có thể thực hiện các phương pháp              chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, nội soi. Phương pháp này thường được sử dụng để tìm ký sinh trùng ký sinh trong nội tạng.

          -         Ngoài ra, các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh khác như: chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ, quét tia X trên máy tính (CAT),... cũng được sử dụng để tìm ký sinh trùng khi           nghi ngờ chúng gây tổn thương các cơ quan trong cơ thể như tim, phổi, não, ruột, cơ,...

8.     Điều trị bệnh ký sinh trùng như thế nào?

Nguyên tắc điều trị khi bị nhiễm giun là chọn những loại thuốc có tác dụng với nhiều loại giun, ít độc và chỉ cần dùng một liều duy nhất đã mang lại hiệu quả cao.

WHO khuyến cáo điều trị bằng thuốc định kỳ (tẩy giun) mà không cần chẩn đoán trước cho tất cả những người có nguy cơ sống ở vùng lưu hành. Điều trị nên được đưa ra mỗi năm một lần khi tỷ lệ nhiễm giun sán trong cộng đồng là hơn 20% và hai lần một năm khi tỷ lệ nhiễm giun sán trong cộng đồng là hơn 50%. Can thiệp này làm giảm tỷ lệ mắc bệnh bằng cách giảm số lượng giun.

    Điều trị định kỳ nhằm mục đích giảm mức độ nhiễm kí sinh trùng, và để bảo vệ những người có nguy cơ mắc giun. Tẩy giun có thể dễ dàng tích hợp với các ngày sức khỏe trẻ em hoặc các chương trình bổ sung cho trẻ mẫu giáo, hoặc tích hợp với các chương trình y tế học đường. Các trường học nên thúc đẩy giáo dục các hoạt động vệ sinh cá nhân như hoạt động rửa tay, vệ sinh trường học.

    Các thuốc điều trị giun sán sử dụng phổ biến trên lâm sàng: Mebendazole, Praziquantel, Albendazole,…

Lưu ý: thông thường thuốc tẩy giun thường dùng cho trẻ trên 2 tuổi trở lên. Albendazole, Mebendazole chống chỉ định cho phụ nữ có thai 3 tháng đầu và cần hết sức thận trọng khi dùng cho phụ nữ cho con bú, người có tiền sử mẫn cảm với Benzimidazol, có tiền sử nhiễm độc tuỷ xương. Những người suy gan, suy thận cần thận trọng khi sử dụng thuốc.

    Một số vấn đề cần lưu ý sau khi dùng thuốc: Theo dõi dị ứng do thuốc, và hiện tượng đề kháng thuốc giun sán. Cần theo dõi chặt chẽ sau khi dùng thuốc cho trẻ dưới 4 tuổi. Điều trị giun kim cho trẻ em cần phải phối hợp với vệ sinh hậu môn và điều trị cho cộng đồng trong gia đình (hoặc nhà trẻ) cùng một thời gian.

9.     Phòng ngừa nhiễm ký sinh trùng bằng cách nào?

Cần thực hiện tốt những phương pháp phòng ngừa nhiễm giun sau:

-         Ăn chín, uống sôi: chỉ ăn những loại thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và cần nấu chín thực phẩm trước khi ăn, sử dụng nguồn nước sạch trong sinh hoạt và ăn uống, trái cây nên được rửa sạch, gọt vỏ trước khi ăn, thức ăn khi chưa ăn cần đậy kín;

         -         Giữ gìn vệ sinh cá nhân: cắt ngắn móng tay, rửa tay và hậu môn bằng xà phòng sau mỗi lần đi đại tiện, đại tiện đúng nơi, đảm bảo vệ sinh và tuyệt đối không đi chân đất khi ra khỏi nhà;

         -         Giữ vệ sinh môi trường sống: vệ sinh sạch sẽ nơi ở, bố trí khu vực xử lý phân xa nơi ở và giếng nước, không dùng phân chưa xử lý để tưới bón cây trồng;

         -      Tẩy giun định kỳ mỗi 6 tháng. Nếu trong nhà có người bị nhiễm giun nên tẩy giun cho cả gia đình.

         -         Giáo dục sức khỏe và vệ sinh, làm giảm lây truyền và tái nhiễm bằng cách khuyến khích các hành vi lành mạnh.

Bs. Trần Thị Nhung - Khoa Nội tổng hợp