Hướng dẫn chăm sóc bàn chân cho người bệnh đái tháo đường

1.     Người bệnh đái tháo đường (ĐTĐ) sẽ có nguy cơ cao với các biến chứng trên bàn chân. Vì sao như vậy?

Theo Tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO), bàn chân ĐTĐ được định nghĩa là bàn chân của người bệnh ĐTĐ với biến dạng bàn chân, loét bàn chân, hoại tử ngón chân.

Loét và hoại tử bàn chân ở người bệnh ĐTĐ rất hay gặp, người già mắc bệnh nhiều hơn người trẻ tuổi và có nguy cơ cao phải cắt cụt chi.

Việc chăm sóc kỹ bàn chân ở người bệnh ĐTĐ rất quan trọng để giảm nguy cơ biến chứng loét bàn chân có thể gây tàn phế suốt đời.

2.     Nguyên nhân gây ra các biến chứng ở bàn chân là gì?

Tổn thương thần kinh ngoại biên: có thể xảy ra ở bất kỳ người bệnh ĐTĐ nào, biến chứng thần kinh ngoại biên làm giảm khả năng cảm nhận cảm giác ở bàn chân như đau, nóng, lạnh; người bệnh không thể cảm nhận được bàn chân của mình đã bị tổn thương. Khi chân sưng to lên hoặc nhiễm trùng nặng sẽ làm cho việc điều trị trở nên khó khăn.

Loét thường gặp ở đầu các xương bàn chân, ngón chân cái, gót chân hay các vết chai ở chân, giữa các ngón chân.

Tổn thương mạch máu: người bệnh ĐTĐ dễ bị xơ vữa động mạch, các mạch máu bị hẹp hoặc tắc sẽ làm giảm lượng máu đến bàn chân. Điều này làm các vết loét lâu lành.

Nhiễm trùng: người bệnh ĐTĐ dễ bị nhiễm trùng hơn so với người bình thường do lượng đường trong máu cao làm vi khuẩn phát triển. Lượng máu đến bàn chân kém làm cho các tổn thương ở bàn chân lâu lành hơn. Chỉ cần một vết thương nhỏ cũng có thể gây ra loét và nhiễm trùng. Nếu nhiễm trùng kết hợp với thiếu máu thì nguy cơ gây cắt cụt chi là rất cao.

Chai chân thường là dấu hiệu đầu tiên có thể dẫn đến viêm loét. Nếu vết chai này đỏ và gây đau hoặc da chân đổi màu hoặc tiết dịch có mùi hôi …thường là dấu hiệu chỉ điểm bạn có thể mắc bệnh ĐTĐ.

Ngoài ra còn có một số nguyên nhân khác gây loét bàn chân như:

• Mang giày, vớ quá chật.
• Người bệnh ĐTĐ có sức đề kháng kém, dễ bị viêm loét và khi bị viêm loét các vết thương rất lâu lành.
• Béo phì làm tăng áp lực lên bàn chân.
• Người bệnh ĐTĐ nặng thường bị biến chứng ở mắt làm giảm thị lực, người bệnh dễ ngã; tăng nguy cơ tổn thương do ngã đồng thời do mắt kém nên khó phát hiện những biến đổi trên bàn chân.
• Hút thuốc lá: Thuốc lá làm tăng nguy cơ biến chứng trên bàn chân, làm chậm hấp thu của insulin khi người bệnh phải tiêm insulin để điều trị. Người hút thuốc lá có nguy cơ loét bàn chân tăng gấp 2 – 3 lần so với người không hút thuốc lá.

3.     Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp trước khi có biến chứng bàn chân là gì?

• Móng chân bị đổi màu
• Da khô
• Rối loạn cảm giác tại bàn chân
• Hay đau, mỏi chân không đi được xa
• Sưng phồng bất thường và kéo dài tại bàn chân
• Xuất hiện quá nhiều nốt chai chân.

Hình 1. Bệnh lý bàn chân đái tháo đường

4.     Phân độ bàn chân ĐTĐ theo Wagner và Meggit

- Độ 0: Không có tổn thương nhưng có các yếu tố nguy cơ như các chai chân.

- Độ 1: Loét nông ở những nơi chịu sự tỳ đè lớn (mô út, mô cái, gót chân)

- Độ 2: Loét sâu có nhiễm trùng tại chỗ, có tổn thương thần kinh, nhưng chưa có tổn thương xương.

- Độ 3: Có viêm mô tế bào, đôi khi hình thành ổ áp xe. Có thể có viêm xương.

- Độ 4: Hoại tử ngón, phần trước của bàn chân hoặc gót chân.

- Độ 5: Hoại tử nặng rộng và sâu của bàn chân

5.     Làm cách nào để chăm sóc tốt bàn chân người bệnh ĐTĐ?

5.1.         Kiểm tra bàn chân hàng ngày:

• Tự kiểm tra từ trên xuống dưới bàn chân. Có thể nhờ người thân nhìn giùm bàn chân nếu không nhìn thấy rõ.
• Nên chọn một thời điểm cố định trong ngày để dễ nhớ, chọn nơi có ánh sáng tốt, sử dụng một chiếc gương để dễ quan sát lòng bàn chân.
• Cần kiểm tra cả những kẽ chân, kẽ móng xem có vết xước, vết chai sạn, vết rộp…Kiểm tra da có bị khô nứt, bị đỏ, nóng hay bị căng khi sờ bất cứ vùng nào của bàn chân.
• Kiểm tra sự phát triển của móng chân có bất thường, móng quặp vào trong không.

5.2.         Vệ sinh bàn chân sạch sẽ

• Sử dụng xà phòng nhẹ và nước ấm (khoảng 37⁰C là tốt nhất) để rửa chân mỗi ngày, chú ý lau thật khô, nhẹ nhàng, không cọ xát mạnh.
• Nếu da quá khô có thể sử dụng các loại kem giữ ẩm da, đặc biệt chú ý vùng gót chân, không thoa lên kẽ chân.
• Cắt móng tay, móng chân thường xuyên, cắt móng thẳng ngang tránh cắt quá sát phần da và không cắt vào khóe móng.
• 
  5.3.         Bảo vệ đôi chân với giày và vớ:

• Luôn mang giày dép để tránh đạp lên các mảnh chai, vật sắc nhọn mà người bệnh không nhìn thấy được. Không nên mang dép kẹp vì có thể gây loét ở giữa ngón cái và ngón thứ hai.
• Luôn mang vớ để giữ ấm và bảo vệ chân, vớ mềm mại và dệt bằng sợi tự nhiên, không có đường may. Thay vớ sạch và khô mỗi ngày.
• Tránh mang giày quá chật vì dễ gây các vết phồng rộp ở da; luôn mang vớ khi cần phải mang giày để tránh phồng chân.
• Cần kiểm tra giày trước khi mang để đảm bảo không có bất cứ vật nào trong giày như cát bụi, côn trùng… có thể gây tổn thương đôi chân.

5.4.         Cách chọn giầy:

• Chọn giày phải kín ngón và gót.
• Chọn giày bằng da mềm mại, bên trong không bị gồ.
• Đảm bảo giày rộng hơn ít nhất 1,3cm so với bàn chân, nên thử giầy vào buổi chiều.

5.5.         Cẩn thận với nhiệt độ

Khi dùng nước nóng tắm, rửa chân thì không dùng chân để kiểm tra nhiệt độ nước do cảm giác da của bệnh nhân ĐTĐ đã bị suy giảm. Nên kiểm tra nhiệt độ nước bằng nhiệt kế, mu bàn tay hoặc khuỷu tay. Ban đêm cần mang vớ chân để giữ ấm (nếu trời lạnh) trước khi đi ngủ. Không sưởi ấm chân bằng lò than, viên gạch nung nóng; không dùng nước nóng để xông hơi bàn chân hoặc ngâm chân; không đốt lá ngải hơ chân…vì dễ gây bỏng.

5.6.         Giữ cho mạch máu được lưu thông dễ dàng hơn:

• Nâng cao chân bằng 1 chiếc ghế khác khi ngồi.
• Không ngồi bắt chéo chân quá lâu.
• Không đi những đôi vớ chật hoặc thắt nút quanh cổ chân.
• Cử động ngón chân trong 5 phút 2-3 lần trong ngày. Tập vận động bàn chân hàng ngày để tăng lưu thông mạch máu ở bàn chân như: đi bộ, đạp xe,…

5.7.         Uống nhiều nước: bệnh ĐTĐ thường gây tiểu nhiều làm người bệnh mất nước; vì vậy, cần uống nhiều nước hơn 2 lít nước/ngày để bù đắp lượng nước thiếu hụt và giúp da luôn được tươi tắn khỏe mạnh.

5.8.         Khi bị các tổn thương da, hay có cục chai sần ở bàn chân… không nên tự xử lý tại nhà mà phải đi khám ở cơ sở y tế để được điều trị kịp thời và được hướng dẫn chăm sóc để tránh biến chứng nặng hơn.

6.     KẾT LUẬN

Bệnh ĐTĐ có thể gây nhiều biến chứng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của người bệnh đồng thời có thể gây tàn phế suốt đời. Người bệnh phải thật sự quan tâm và biết cách tự chăm sóc để chủ động ngăn ngừa biến chứng này.

==> CHÚNG TA CẦN PHẢI:

1.     Kiểm soát tốt lượng đường trong máu bằng chế độ ăn hợp lý.

2.     Luôn vận động, tập thể dục, đi bộ mỗi ngày.

3.     Thường xuyên theo dõi lượng đường trong máu, uống thuốc và tái khám định kỳ.

4.     Bỏ hút thuốc.

5.     Kiểm tra và chăm sóc bàn chân đúng cách mỗi ngày, bảo vệ chân bằng vớ, giày, dép phù hợp.

                                                                        Bs. Nguyễn Quang Anh Tuấn - Khoa CĐHA - TDCN

Nguồn:

- Tổ chức y tế thế giới WHO

- http://daithaoduong.kcb.vn/wp-content/uploads/2021/07/Huong-dan-chan-doan-va-dieu-tri-dai-thao-duong-tip-2.pdf