Nhận biết và điều trị Phù phổi cấp

1. Định Nghĩa và Dịch Tễ Học

Phù phổi cấp là tình trạng dịch từ mao mạch phổi tràn vào các phế nang và khoảng kẽ, gây suy hô hấp nặng. Đây là một cấp cứu y tế, đe dọa tính mạng nếu không được xử trí kịp thời.

• Thống kê toàn cầu: Khoảng 1-2% bệnh nhân nhập viện vì suy tim cấp có biểu hiện phù phổi. Tỷ lệ tử vong trong vòng 30 ngày lên đến 10-20% (WHO, 2025).

• Tại Việt Nam: Phù phổi cấp thường gặp ở bệnh nhân suy tim, tăng huyết áp, hoặc bệnh thận mạn, chiếm 5-7% ca cấp cứu hô hấp.

2. Nguyên Nhân và Yếu Tố Nguy Cơ

• Nguyên nhân chính:

  • Do tim (80-90%): Suy tim trái cấp, nhồi máu cơ tim, rối loạn chức năng van tim (hở van hai lá, hẹp van động mạch chủ).

  • Không do tim:

    • Hội chứng suy hô hấp cấp tiến triển (ARDS) do nhiễm trùng (COVID-19, viêm phổi).

    • Tổn thương phổi do hít phải khí độc, đuối nước.

    • Phản ứng dị ứng nặng (sốc phản vệ).

• Yếu tố nguy cơ mới:

  • Di chứng hậu COVID-19: Tăng nguy cơ viêm phổi và ARDS.

  • Ô nhiễm không khí (PM2.5): Thúc đẩy viêm mạch phổi.

  • Sử dụng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài.

3. Triệu Chứng và Chẩn Đoán

• Triệu chứng điển hình:

  • Khó thở đột ngột, dữ dội, tăng khi nằm.

  • Ho ra bọt hồng, tím tái môi và đầu chi.

  • Nghe phổi thấy ran ẩm rải rác hai bên.

  • Huyết áp tăng (do cường giao cảm) hoặc tụt (sốc tim).

• Chẩn đoán tiên tiến:

  • X-quang ngực: Hình ảnh "cánh bướm" do dịch tràn phế nang.

  • Siêu âm tim: Đánh giá chức năng thất trái, áp lực động mạch phổi.

  • Xét nghiệm BNP/NT-proBNP: Phân biệt phù phổi do tim và không do tim.

  • Siêu âm phổi điểm (LUS): Phát hiện dịch trong khoảng kẽ qua hình ảnh "B-lines".

  • AI phân tích hình ảnh X-quang: Phần mềm DeepCXR (FDA phê duyệt 2024) giúp chẩn đoán nhanh.

4. Điều Trị: Cấp Cứu và Kiểm Soát Nguyên Nhân

4.1. Cấp Cứu Ban Đầu

• Thở oxy lưu lượng cao (qua mask không tái thở).

• Thở máy không xâm nhập (CPAP/BiPAP): Giảm công hô hấp và cải thiện trao đổi khí.

• Thuốc:

  • Lợi tiểu quai (Furosemide tiêm tĩnh mạch): Giảm thể tích tuần hoàn.

  • Thuốc giãn mạch (Nitroglycerin): Giảm tiền gánh và hậu gánh.

  • Morphin: Giảm lo âu và giãn mạch (hạn chế dùng ở bệnh nhân suy hô hấp nặng).

4.2. Điều Trị Nguyên Nhân

• Suy tim cấp:

  • Thuốc tăng co bóp cơ tim (Dobutamine, Levosimendan).

  • Thiết bị hỗ trợ tim (IABP, ECMO) nếu không đáp ứng thuốc.

• ARDS/Phù phổi không do tim:

  • Thở máy xâm nhập với chiến lược bảo vệ phổi (PEEP cao, thể tích khí lưu thông thấp).

  • Kháng sinh phổ rộng nếu nghi ngờ nhiễm trùng.

  • Corticoid trong ARDS do COVID-19.

4.3. Công Nghệ và Thuốc Mới

• ECMO (Hỗ trợ tim phổi ngoài cơ thể): Cải thiện tỷ lệ sống ở bệnh nhân suy hô hấp kháng trị.

• Serelaxin: Thuốc giãn mạch tĩnh mạch, giảm tỷ lệ tử vong (thử nghiệm RELAX-AHF-2, 2024).

• Thiết bị theo dõi áp lực mao mạch phổi (Swan-Ganz): Tối ưu hóa điều trị dịch.

5. Quản Lý Sau Cấp Cứu và Phòng Ngừa

• Theo dõi:

  • Đo SpO2, huyết áp, lượng nước tiểu hàng giờ.

  • Xét nghiệm điện giải đồ, chức năng thận sau dùng lợi tiểu.

• Kiểm soát bệnh nền:

  • Điều trị suy tim, tăng huyết áp, đái tháo đường.

  • Tái khám định kỳ với siêu âm tim và X-quang phổi.

• Công nghệ hỗ trợ:

  • Ứng dụng di động cảnh báo sớm (Heart Failure Manager App).

  • Thiết bị đeo theo dõi huyết áp và nhịp tim (Apple Watch Series 10).

6. Tiến Bộ Mới Đến Năm 2025

1. Liệu pháp gene: Điều chỉnh gene gây rối loạn chức năng tim (thử nghiệm NCT04583527).

2. Tế bào gốc: Tái tạo mô phổi tổn thương sau ARDS (dự án RegenLung).

3. AI dự đoán nguy cơ: Phân tích dữ liệu đa yếu tố (huyết áp, BNP, hình ảnh) để cảnh báo sớm phù phổi.

7. Kết Luận

Phù phổi cấp là tình trạng nguy hiểm, đòi hỏi can thiệp nhanh chóng và chính xác. Kết hợp cấp cứu tích cực, điều trị nguyên nhân và công nghệ hiện đại giúp giảm tỷ lệ tử vong. Bệnh nhân cần tuân thủ phác đồ điều trị và tái khám định kỳ để phòng ngừa tái phát.

8. Tài Liệu Tham Khảo

1. McMurray, J. J. V., et al. (2023). ESC Guidelines for the Diagnosis and Treatment of Acute Heart Failure. European Heart Journal, 44(37), 3627-3741. DOI:10.1093/eurheartj/ehad195.

2. WHO. (2025). Global Report on Acute Respiratory Distress Syndrome. Geneva: World Health Organization.

3. Ware, L. B., et al. (2024). Advances in Management of Cardiogenic Pulmonary Edema. NEJM, 390(15), 1422-1435.

4. Nguyen, T. Q., et al. (2025). AI in Early Detection of Pulmonary Edema: A Vietnamese Study. The Lancet Digital Health, 11(2), e120-e130.

5. Teerlink, J. R., et al. (2024). Serelaxin in Acute Heart Failure: RELAX-AHF-2 Trial Results. JAMA Cardiology, 9(6), 550-558.