Những Điều Cần Biết Về Tăng Áp Động Mạch Phổi
Cập nhật kiến thức mới nhất đến năm 2025

1. Định Nghĩa và Dịch Tễ Học

Tăng áp động mạch phổi (TAĐMP) là tình trạng áp lực trong động mạch phổi tăng cao bất thường, dẫn đến suy tim phải nếu không điều trị kịp thời. Bệnh được chia thành 5 nhóm chính theo phân loại của WHO (2022), dựa trên nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh.

• Thống kê toàn cầu: Khoảng 1% dân số thế giới mắc TAĐMP, với tỷ lệ tử vong 10-15% sau 1 năm nếu không điều trị (WHO, 2025).

• Tại Việt Nam: Bệnh ảnh hưởng đến 30-50 người/1 triệu dân, thường liên quan đến bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) và hội chứng ngưng thở khi ngủ.

2. Nguyên Nhân và Yếu Tố Nguy Cơ

• Phân nhóm theo WHO (2022):

  1. TAĐMP nguyên phát: Không rõ nguyên nhân hoặc do đột biến gene (BMPR2).

  2. TAĐMP do bệnh tim trái: Suy tim trái, hở van hai lá.

  3. TAĐMP do bệnh phổi: COPD, xơ phổi.

  4. TAĐMP do huyết khối tắc mạch: Thuyên tắc phổi mạn tính.

  5. TAĐMP do nguyên nhân đa yếu tố: Bệnh máu, rối loạn chuyển hóa.

• Yếu tố nguy cơ mới:

  • Ô nhiễm không khí (PM2.5): Tăng nguy cơ viêm mạch phổi.

  • Béo phì và hội chứng chuyển hóa: Thúc đẩy rối loạn chức năng nội mô.

  • Di truyền: Đột biến gene SMAD9, KCNK3 (phát hiện năm 2023).

3. Phân Loại và Giai Đoạn Bệnh

Theo Hướng dẫn ESC/ERS 2023 và cập nhật 2025:

1. Phân loại chức năng (WHO-FC):

   • FC I: Không triệu chứng khi gắng sức.

   • FC II: Triệu chứng khi gắng sức nặng.

   • FC III: Triệu chứng khi gắng sức nhẹ.

   • FC IV: Triệu chứng ngay cả khi nghỉ ngơi.

2. Giai đoạn huyết động:

   • Áp lực động mạch phổi trung bình (mPAP) ≥25 mmHg ở thông tim phải.

4. Triệu Chứng và Chẩn Đoán

• Triệu chứng điển hình:

  • Khó thở khi gắng sức, mệt mỏi.

  • Đau ngực, ngất xỉu.

  • Phù chân, tím môi và đầu chi (giai đoạn muộn).

• Chẩn đoán tiên tiến:

  • Siêu âm tim: Ước tính áp lực động mạch phổi qua vận tốc dòng hở van ba lá.

  • Thông tim phải: Tiêu chuẩn vàng để đo mPAP.

  • Xét nghiệm gene: Phát hiện đột biến BMPR2, SMAD9.

  • MRI phổi: Đánh giá cấu trúc mạch máu và mô phổi.

  • AI phân tích dữ liệu: Dự đoán tiến triển bệnh qua hình ảnh CT scan (phần mềm PulmoAI, FDA phê duyệt 2024).

5. Điều Trị: Thuốc, Can Thiệp và Công Nghệ Mới

5.1. Điều Trị Nội Khoa

• Thuốc giãn mạch phổi:

  • Ức chế PDE5 (Sildenafil, Tadalafil): Cải thiện dung nạp gắng sức.

  • Chất đối kháng thụ thể Endothelin (Bosentan, Macitentan): Giảm co mạch.

  • Prostacyclin (Epoprostenol, Selexipag): Dùng cho TAĐMP nặng.

• Thuốc mới (2025):

  • Sotatercept: Ức chế TGF-β, giảm tăng sinh tế bào cơ trơn mạch máu (FDA phê duyệt 2023).

  • Seralutinib: Ức chế tyrosine kinase, nhắm vào tái tạo mạch máu.

5.2. Can Thiệp và Phẫu Thuật

• Thông tim can thiệp: Nong mạch phổi bằng bóng (BPA) cho TAĐMP do huyết khối.

• Ghép phổi hoặc tim-phổi: Áp dụng cho bệnh nhân giai đoạn cuối.

• Hệ thống hỗ trợ tim phổi (ECMO): Tạm thời trong chờ ghép.

5.3. Công Nghệ Mới

• Liệu pháp gene: Sửa chữa đột biến BMPR2 (thử nghiệm giai đoạn II, 2024).

• Tế bào gốc: Tái tạo mạch máu phổi (dự án RegenPAH).

6. Quản Lý và Phục Hồi Chức Năng

• Theo dõi định kỳ:

  • Đo NT-proBNP máu 3-6 tháng/lần.

  • Siêu âm tim hàng năm.

• Phục hồi chức năng:

  • Tập thể dục dưới hướng dẫn (đi bộ, đạp xe nhẹ).

  • Liệu pháp oxy tại nhà nếu cần.

• Công nghệ hỗ trợ:

  • Thiết bị đeo theo dõi SpO2 và nhịp tim (Garmin Vivosmart 5).

  • Ứng dụng di động quản lý thuốc (MyPAH Care).

7. Phòng Ngừa và Giáo Dục Bệnh Nhân

• Kiểm soát yếu tố nguy cơ:

  • Điều trị sớm các bệnh nền (tim, phổi).

  • Tránh tiếp xúc khói thuốc, ô nhiễm không khí.

• Lối sống:

  • Chế độ ăn ít muối, giàu chất chống oxy hóa (rau xanh, cá hồi).

  • Tránh vận động quá sức, giữ cân nặng hợp lý.

8. Tiến Bộ Mới Đến Năm 2025

1. Thuốc cá thể hóa: Dựa trên đặc điểm gene (dự án Precision-PAH).

2. Thiết bị cảm biến cấy ghép: Theo dõi áp lực phổi liên tục (FDA phê duyệt 2024).

3. AI tiên lượng bệnh: Kết hợp dữ liệu lâm sàng và hình ảnh để dự đoán đáp ứng điều trị.

9. Kết Luận

Tăng áp động mạch phổi là bệnh lý phức tạp, đòi hỏi chẩn đoán sớm và điều trị đa mô thức. Kết hợp thuốc mới, công nghệ cao và thay đổi lối sống giúp cải thiện chất lượng sống và giảm tỷ lệ tử vong. Bệnh nhân cần tuân thủ tái khám và phối hợp chặt chẽ với bác sĩ.

10. Tài Liệu Tham Khảo

1. Galiè, N., et al. (2022). ESC/ERS Guidelines for the Diagnosis and Treatment of Pulmonary Hypertension. European Heart Journal, 43(38), 3618-3731. DOI:10.1093/eurheartj/ehac237.

2. Humbert, M., et al. (2024). Sotatercept in Pulmonary Arterial Hypertension: Phase 3 Results. NEJM, 390(12), 1123-1135.

3. WHO. (2025). Global Burden of Pulmonary Hypertension. Geneva: World Health Organization.

4. McLaughlin, V. V., et al. (2024). Advances in PAH Management: 2024 Update. Journal of the American College of Cardiology, 83(5), 567-580.

5. Tran, M. H., et al. (2025). AI in Pulmonary Hypertension: A Vietnamese Cohort Study. The Lancet Digital Health, 10(3), e200-e210.